Κρούσμα Τριστέτσας σε οπωρώνα της Π.Ε. Θεσπρωτίας. Τι πρέπει να προσέχουν οι παραγωγοί εσπεριδοειδών.

Δέντρο με ολική ξήρανση λόγω προσβολής από Τριστέτσα

 Κρούσμα της καταστρεπτικής ίωσης της Τριστέτσας των εσπεριδοειδών εντοπίστηκε σε οπωρώνα της Π.Ε. Θεσπρωτίας, σύμφωνα με επίσημη ενημέρωση του ΥΠ.Α.Α.Τ. προς τις περιφερειακές φυτοϋγειονομικές υπηρεσίες της Ηπείρου. Με αφορμή το περιστατικό αυτό, αλλά και την εμφάνιση της ασθένειας σε οπωρώνα της Π.Ε. Άρτας, το 2011, κρίνουμε ότι είναι χρήσιμο να κάνουμε μία μικρή παρουσίαση σχετικά με την ίωση της Τριστέτσας και τα μέτρα προφύλαξης που θα πρέπει να ακολουθούν οι παραγωγοί εσπεριδοειδών. 
Η ίωση της Τριστέτσας είναι παγκοσμίως η πλέον καταστρεπτική ασθένεια των εσπεριδοειδών. Προκαλείται από τον ιό Citrus Tristeza Virus (CTV) του γένους Closterovirus. Προσβάλλει όλα τα είδη των εσπεριδοειδών αλλά η ένταση και το είδος των συμπτωμάτων ποικίλλει, ανάλογα με το είδος και το συνδυασμό υποκειμένου-εμβολίου. Ο συνδυασμός πορτοκαλιάς-νεραντζιάς είναι ο πιο ευαίσθητος. Ευαίσθητοι είναι επίσης και οι συνδυασμοί μανταρινιάς ή γκρέιπ φρουτ πάνω σε νεραντζιά. Γενικά, τα δέντρα που είναι εμβολιασμένα πάνω σε νεραντζιά είναι πιο ευαίσθητα από τα δέντρα που είναι εμβολιασμένα σε άλλα υποκείμενα (π.χ. Citrumelo). 

Δέντρο με συμπτώματα προσβολής από Τριστέτσα (βραδύς μαρασμός)

 Συμπτώματα: Το κύριο σύμπτωμα της τριστέτσας είναι ο μαρασμός του φυτού ο οποίος μπορεί να είναι ταχύς (αποπληξία), που εκδηλώνεται με απότομη ξήρανση, ή βραδύς, που εκδηλώνεται με καχεκτική ανάπτυξη, μικροφυλλία και μικροκαρπία, μείωση της παραγωγής, χλωρώσεις φύλλων και ξηράνσεις κλάδων και τελικώς θάνατο του φυτού. Ο βραδύς μαρασμός μπορεί να εκτείνεται σε διάρκεια αρκετών χρόνων. Το είδος και η ένταση των συμπτωμάτων έχει σχέση με το συνδυασμό υποκειμένου-εμβολίου, όπως ειπώθηκε και παραπάνω, αλλά και με την ηλικία του δέντρου και με το στέλεχος (φυλή) του ιού. Υπάρχουν φυλές του ιού περισσότερο επιθετικές και άλλες πιο ήπιες. Τέλος υπάρχει και η περίπτωση ασυμπτωματικών φυτών, δηλαδή φυτών που έχουν μολυνθεί από τον ιό αλλά δεν εμφανίζουν συμπτώματα.  
 Τρόπος μετάδοσης: Οι κύριοι τρόποι μετάδοσης της ασθένειας είναι η διακίνηση πολλαπλασιαστικού υλικού (δενδρύλλια) και ο εμβολιασμός. Στη φύση ο ιός μεταδίδεται με τις αφίδες οι οποίες αφού τραφούν επί 30 λεπτά από το μολυσμένο φυτό, αποκτούν την ικανότητα να μεταδώσουν τον ιό για 24-48 ώρες. Ο πιο αποτελεσματικός φορέας μετάδοσης είναι η αφίδα Toxoptera citricidus, η οποία είναι διαδεδομένη στην Κεντρική και Νότια Αμερική, Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία, Ασία, Μαρόκο και Τυνησία. Το 2003 εμφανίστηκε και στην Ευρώπη, στην Πορτογαλία και τμήμα της Ισπανίας και προκάλεσε συναγερμό στις αρμόδιες αρχές για την αποτροπή της παραπέρα εξάπλωσής της. Έχει υπολογιστεί ότι η αποτελεσματικότητα της Toxoptera citricidus στη μετάδοση του ιού είναι 10 φορές μεγαλύτερη από εκείνη άλλων αφίδων όπως η Aphis gossypii (αφίδα του βαμβακιού), που υπάρχει και στην Ελλάδα. 
 Διάδοση της Ασθένειας στην Ελλάδα και παγκόσμια: Η Ελλάδα είναι χαρακτηρισμένη ως προστατευόμενη ζώνη για την ασθένεια, πράγμα που σημαίνει ότι η διακίνηση φυτικού υλικού εσπεριδοειδών διέπεται από αυστηρούς κανονισμούς για την αποτροπή της εισόδου της ασθένειας στην Ελλάδα. Παρ’ όλα αυτά η ασθένεια μπήκε στην Ελλάδα με μολυσμένα ισπανικά δενδρύλλια, αρχικά στην Αργολίδα (επίσημος εντοπισμός το 2000, ενώ η εισαγωγή των δενδρυλλίων πρέπει να έγινε πιθανώς το 1994) και στη συνέχεια και σε άλλες περιοχές της χώρας, όπως Χανιά, Λακωνία, Πόρος, Αττική, Άρτα (σποραδικό κρούσμα το 2011) και τώρα στη Θεσπρωτία. Στην Πρέβεζα εντοπίστηκαν το 2009 δύο (2) κρούσματα, όχι όμως σε οπωρώνα, αλλά σε φυτώριο καλλωπιστικών εσπεριδοειδών και ακολούθησαν μέτρα εκρίζωσης (καταστροφή όλων των φυτών εσπεριδοειδών της μονάδας). Από τότε δεν έχει αναφερθεί, επίσημα άλλο κρούσμα στην Π.Ε. Πρέβεζας. 
 Σε παγκόσμιο επίπεδο η τριστέτσα έχει προκαλέσει τεράστιες καταστροφές εκατομμυρίων δέντρων εσπεριδοειδών σε Βραζιλία, Ισπανία, Νότια Ιταλία κ.ά. Το ευτύχημα για την Ελλάδα, όπως ειπώθηκε και παραπάνω, είναι ότι δεν υπάρχει ο κύριος φορέας μετάδοσης, η αφίδα Toxoptera citricidus, και έτσι ο ρυθμός διάδοσης της ασθένειας με φυσικό τρόπο, είναι μάλλον αργός. 
 Μέτρα πρόληψης και προφύλαξης: Τα κύρια μέτρα αντιμετώπισης της ασθένειας είναι προληπτικά και αφορούν την πρόληψη της διάδοσής της από περιοχή σε περιοχή καθώς και την εκρίζωση τυχόν εστιών που θα εμφανιστούν. Έτσι λοιπόν: 
1. Όλες οι νέες φυτεύσεις εσπεριδοειδών πρέπει να γίνονται με πιστοποιημένα φυτά που διακινούνται με τα απαραίτητα φυτοϋγειονομικά διαβατήρια. Απαγορεύεται η εισαγωγή αλλά και η διακίνηση φυτών εσπεριδοειδών εντός της χώρας χωρίς φυτοϋγειονομικά διαβατήρια. Υπόδειγμα φυτοϋγειονομικού διαβατηρίου μπορείτε να δείτε εδώ. 
2. Θα πρέπει να αποφεύγεται εντελώς και για οποιονδήποτε λόγο η λήψη εμβολίων από οπωρώνες, γιατί δεν υπάρχει καμία εγγύηση για την καθαρότητά τους. 
3. Χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού στα φυτώρια εσπεριδοειδών, και μέτρα για την αποφυγή διασποράς της ασθένειας σε παρακείμενους οπωρώνες (καταπολέμηση των αφίδων, εντομοστεγή δίχτυα). 
4. Σε περίπτωση εμφάνιση κρούσματος της ασθένειας σε οπωρώνα γίνεται εκρίζωση και καύση των δέντρων σε ακτίνα 15 μέτρων και λήψη αυστηρών μέτρων στην διακίνηση εσπεριδοειδών σε μία περιοχή με ακτίνα έως και 1500 μέτρα από την εστία. 
5. Απαγόρευση της διακίνησης καρπών εσπεριδοειδών με φύλλα και ποδίσκους καθώς αφίδες που βρίσκονται σε αυτά είναι δυνατόν να μεταδώσουν τον ιό. 
6. Οι παραγωγοί που προχωρούν σε νέες φυτεύσεις εσπεριδοειδών να ενημερώνουν οπωσδήποτε την αρμόδια Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής προκειμένου να γίνονται οι απαραίτητοι έλεγχοι. 

Τέλος σε ό,τι αφορά τη χρήση ανεκτικών υποκειμένων, αντί της νεραντζιάς, αυτή θα πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή, καθώς έχει αποδειχτεί ότι η νεραντζιά διαθέτει κάποια σαφή πλεονεκτήματα στις ελληνικές συνθήκες καλλιέργειας (αντοχή στην κομμίωση, καλύτερη προσαρμογή σε ασβεστούχα εδάφη) που δεν διαθέτουν άλλα υποκείμενα.